Historia krzyżówki

Pomysłodawcą krzyżówki jest Amerykanin Arthur Wynne, pracownik „działu sztuczek i kawałów” gazety New York World. Pierwszą krzyżówkę zamieścił w niedzielnym dodatku „Fun” („Zabawa”) do „New York World” z dnia 21 grudnia 1913 r. Była ona wzorowana na grze towarzyskiej, w którą grywał jego dziadek - „Magiczny kwadrat albo podwójny akrostych”. „Original crossword puzzle” zawierała 32 hasła. Rubryki oddzielone były czarnymi odstępami. Pomysł spotkał się z tak dużym entuzjazmem ze strony czytelników, że w 1924 r. ukazała się książka „Crossworld puzzle”. Zawierała wybór 50 krzyżówek publikowanych dotychczas w „Fun”. Okazała się bestsellerem. W ciągu miesiąca rozeszła się w nakładzie przeszło pół miliona egzemplarzy. Wynalazek nie został opatentowany. W kilka miesięcy potem nowinka trafiła do Brytyjczyków, którzy rozprzestrzenili ją na inne kraje Europy. Pojawiły się też czasopisma poświęcone wyłącznie temu rodzajowi rozrywek umysłowych, nad którymi łamią sobie głowy miliony ludzi na całym świecie.

Pierwsza krzyżówka

Krzyżówka w Polsce

W „Kurierze Warszawskim” z 31 stycznia 1925 r. w dziale zadań redagowanym przez autora licznych szarad, Karola Hoffmana, opublikowana została anonimowo „łamigłówka krzyżowa”. Redakcja ufundowała 5 nagród dla osób, które nadeślą poprawne rozwiązanie. W tydzień po tym krzyżówkę autorstwa Kazimierza Makarczyka załączono do warszawskiego tygodnika „Ilustracja”. To ten szachista właśnie jako pierwszy podał nazwę „krzyżówka” będącą tłumaczeniem angielskiego wyrażenia „cross word puzzle”. Wkrótce krzyżówki zaczęły publikować kolejne polskie gazety.

Słownik szaradzisty

alfabetyczna; od A do Ż krzyżówka

krzyżówka alfabetyczna, k. abecadłowa, k. „A-Z”, k. „A-Ź”, k. „A-Ż”, k. od A do Z, k. od A do Ź, k. od A do Ż - odmiana k. klasycznej, w której: a) wyrazy odgadywane wg definicji zaczynają się kolejnymi literami alfabetu, b) każda definicja zaczyna się kolejną literą abecadła, c) odgadywane hasła zaczynają się od litery poprzedzającej (oznaczonej dla celów porządkowych) definicję. Dodatkowo, w nawiasach, po definicji, podawana jest liczba liter odgadywanego hasła.

anagramowa krzyżówka; anagramówka; anagram

krzyżówka anagramowa, anagramówka - odmiana krzyżówki polegająca na umieszczaniu w diagramie: a) anagramów wyrazów odgadniętych na podstawie definicji, b) anagramów podanych par lub trójek wyrazów, utworzonych przy pomocy definicji dotyczącej efektu anagramowania, albo bez takiej definicji. W wariancie krzyżówki anagramowej „plus-minus” do diagramu wpisywane są hasła utworzone przez anagramowanie liter par wyrazów (jeśli wyrazy te oznaczone są znakiem plus) albo anagramowanie liter pozostałych po wykreśleniu w każdej parze liter drugiego wyrazu z wyrazu pierwszego (jeśli wyrazy te oznaczono znakiem minus).

anagram – nazwa wywodząca się od słów greckich: ana- (nad) oraz grámma (litera), oznacza wyraz, wyrażenie lub całe zdanie powstałe przez przestawienie liter bądź sylab innego wyrazu lub zdania, wykorzystujące wszystkie litery (głoski bądź sylaby) materiału wyjściowego. W czasopismach szaradziarskich pojawiają się zadania polegające na odgadnięciu wykreskowanego anagramu na podstawie wierszowanego komentarza, a także anagramy rysunkowe polegające na ułożeniu hasła z wszystkich liter właściwego określenia rysunku. Formami spokrewnionymi z anagramem są stenoanagram, egzoanagram i endoanagram. Najprostszy anagram to poukładanie liter w odwrotnej kolejności, np. kebab – babek. Przykładem jednego z prostych przestawień jest zamiana sylab w wyrazie ranty, dająca anagram: tyran. Przestawiając pojedyncze litery możemy otrzymać np. anagram narty. W 1998 Barbara i Adam Podgórscy w swoim Vademecum szaradzisty (Wydawnictwo Kurpisz) jako rekordowy podało anagram złożony z 16 elementów: krasa, Arska, raska, sarka, askar, kasar, Raksa, sakra, Arkas, Araks, Karsa, rakas, Karas, Sakar, Skara, Askra. Nie należy go jednak traktować jako niezmiennik, ponieważ przybywa zarówno słów, jak i metod wyszukiwania. Już choćby w podanym „rekordzie” dociekliwy czytelnik zauważy brak jednego potocznego wulgaryzmu.

analogie krzyżówka

krzyżówka analogowa, k. analogie, k. odpowiednikowa - odmiana k., w której tradycyjne definicje zastąpiono dwiema parami jednowyrazowych określeń. Poszukiwane hasła, stanowiące dopełnienie drugiego zespołu wyrazów, uzyskuje się przez analogię z parą poprzedzającą, np. samochód - przejazd, samolot - ? (przelot).

arytmetyczna krzyżówka

krzyżówka arytmetyczna, k. arytmograf, arytmograf, arytmokrzyżówka - odmiana k. polegająca na wpisywaniu liter odgadniętych wyrazów klucza pomocniczego w pola oznaczone liczbami, przy czym jednakowym liczbom odpowiadają jednakowe litery. W rzędach i kolumnach diagramu powstają nowe wyrazy tworzące krzyżówkę. Początkowe pola wpisywanych wyrazów wskazane są przy pomocy liter albo systemem mapowym (rzędy diagramu oznacza się literami, a kolumny liczbami).

baśka krzyżówka

krzyżówka baśka, baśka - odmiana krzyżówki o zwykłym diagramie, w której określenia odgadywanych wyrazów podane są w innym szyku niż ich kolejność w diagramie. Miejsce wpisu należy odgadnąć. Dla ułatwienia pola diagramu przeznaczone do wpisywania samogłosek są wyróżnione (kropką, kreską, gwiazdką, „ptaszkiem”). Niekiedy w diagram wpisany jest jeden wyraz.

biała krzyżówka

krzyżówka biała - stosunkowo rzadko spotykana, ze względu na trudność skomponowania, krzyżówka o diagramie nie zawierającym pól czarnych. Im skrzyżowane wyrazy są dłuższe, tym zadanie ambitniejsze i wartościowsze. Najczęściej spotykane k. białe mają formaty diagramów: 4 x 5, 5 x 5, 5 x 4, 4 x 6, 4 x 7.

bielska krzyżówka

krzyżówka paragramowa, paragramówka, k. bielska, k. zamojska - odmiana k. polegającej na wpisywaniu do diagramu paragramów wyrazów odgadniętych na podstawie definicji. Aby otrzymać poszukiwany paragram, należy w odgadniętym wyrazie wymienić jedną literę, najczęściej podaną obok w nawiasie, tak, aby bez przestawiania liter uzyskać wyraz o innym znaczeniu.

bliźniacza; bliźniaki krzyżówka

krzyżówka bliźniacza, krzyżówka bliźniak, bliźniak, bliźniaki - krzyżówka podwójna składająca się z dwu identycznych diagramów.

ciągówka; wężokrzyżówka krzyżówka

krzyżówka anastrofowa, k. anastroficzna, k. ciągówka, ciągokrzyżówka, ciągówka, wężokrzyżówka, wężownica, wężykówka - odmiana k., w której wyrazy umieszczone są w diagramie jednym ciągiem (wężykowato), przy czym ostatnia litera każdego wyrazu jest zarazem pierwszą literą wyrazu następnego.

diakrostych

rodzaj zadania szaradziarskiego, podobny do szyfrogramu. Diagram składa się z numerowanych pól, do których przenosi się litery odgadywanych wyrazów. Te tworzą jedną część rozwiązania, która najczęściej jest fragmentem wiersza. Drugą część rozwiązania - zwykle imię i nazwisko autora, tytuł wiersza - tworzą określone litery wyrazów pomocniczych.

dopełniana; dopełnianka krzyżówka

krzyżówka dopełniana, k. dopełnianka, dopełnianka - odmiana k. o polach diagramu podzielonych w umowny sposób na połowy. W górnych częściach pól, układ kresek i liter tworzy zaszyfrowane wyrazy, które należy odgadnąć - uzupełnić, po czym dopisane litery przenieść do dolnych połówek pól, gdzie powstaną hasła właściwej krzyżówki.

dubletka krzyżówka

krzyżówka dublowana, k. dubletka, dubletka - odmiana k., w której początkowe albo końcowe części wyrazów wpisywanych do diagramu pokrywają czyli dublują się.

dwuliterowa krzyżówka

krzyżówka dwuliterowa, k. biliterowa, biliterówka - k. polegająca na wpisywaniu w pola diagramu kolejnych par liter tworzących wyrazy odgadnięte na podstawie definicji.

eliminowana krzyżówka

krzyżówka eliminowana - 1. Odmiana k. o dwuetapowym rozwiązywaniu. Najpierw z wyrazów odgadniętych na podstawie definicji należy wyeliminować wszystkie litery wchodzące w skład wyrazu-klucza (również odgadniętego według odrębnej definicji). Następnie pozostałe po skreśleniu wyrazy lub zestawy liter należy wpisać do diagramu. Litery z pól oznaczonych mogą tworzyć dodatkowe rozwiązanie: hasło, myśl, cytat, itp, 2. K. „słowo ze słowa” wariant k. e., w której zamiast definicji podano wieloliterowe wyrazy. Po skreśleniu w nich części liter, z pozostałych, samorzutnie, bez przestawiania powstaną hasła przeznaczone do umieszczenia w diagramie.

gwiazda krzyżówka

gwiazda - rodzaj krzyżówki w kształcie gwiazdy, która może mieć różną ilość ramion.

homonimowa krzyżówka; homonim

krzyżówka homonimowa - 1. Odmiana k. polegającej na umieszczaniu w diagramie homonimowych odpowiedników jednowyrazowych definicji. Zadanie o charakterze bardziej zabawowym niż szaradziarskim, 2. Odmiana k. polegająca na wpisywaniu do diagramu haseł definiowanych przez pary (trójki, względnie czwórki) określeń.

homonimy - wyrazy lub zwroty brzmiące tak samo, ale posiadające różne znaczenia (dwa, trzy, nawet kilka), odmienną etymologię a niekiedy i pisownę, np. Holenderka - kobieta narodowości holenderskiej, holenderka - dachówka ceramiczna o przekroju falistym, holenderka - krowa rasy czarno- lub czerwono-białej i dużej mleczności wyhodowana w Holandii.

jolka krzyżówka

krzyżówka jolka, jolka - odmiana k. wymyślona w latach 60. przez Marię Zagórską, wówczas sekretarkę w redakcji magazynu Rozrywka. Definicje wyrazów wpisywanych do diagramu podano w przypadkowej kolejności, a miejsce oraz sposób wpisywania tych wyrazów (poziomo czy pionowo) ustala rozwiązujący. Dla ułatwienia w diagramie ujawniono pewne litery. Litery te mogą tworzyć wyraz lub układ wyrazów (hasło, slogan, tytuł). Ostatecznie rozwiązanie k. jolki polega na podaniu częstości wystąpienia w niej pewnych liter albo na odczytaniu hasła z liter wpisanych w pola oznakowane. Warianty: k. j. magiczna, k. j. syntetyczna, k. j. rysunkowa.

kalamburowa krzyżówka; kalambur

krzyżówka kalamburowa - odmiana k. polegającej na wpisywaniu do diagramu haseł - rozwiązań kalamburów zastępujących definicje.

kalambur to wyśmienita zabawa słowem, w której należy odgadnąć wyraz zaszyfrowany za pomocą innych słów. Zazwyczaj występuje w dwuwersowej formie wierszowanej. Podobnie jak i szarad jest wiele odmian kalamburów:

kalambur klasyczny

kalambur anagramowy

kalambur kołowy

kalambur szufladkowy

kalambur szufladkowy-wspakowy

kalambur wiązany

kalambur wspakowy

kamuflażowa krzyżówka

krzyżówka kamuflażowa - 1. Odmiana k. o zwykłym diagramie, w której zamiast definicji podane są zdania zawierające sprytnie ukryte, zakamuflowane wyrazy, przeznaczone do wpisywania. Inna nazwa: k. tekstowa. 2. K., w której każdy odgadnięty wyraz, wpisany do diagramu łączy pola o numerach wymienionych obok w definicji. 3. K., w której w wyrazach odgadniętych na podstawie definicji ukryte są inne wyrazy przeznaczone do umieszczenia w diagramie.

karuzelowa krzyżówka

krzyżówka karuzelowa - odmiana k. polegająca na karuzelowym odczytaniu wyrazów odgadniętych według definicji a następnie wpisaniu nowo powstałych wyrazów do diagramu.

klasyczna krzyżówka

krzyżówka klasyczna - Najbardziej rozpowszechniona odmiana k. o diagramie posiadającym symetryczne rozmieszczenie pól białych i czarnych (inaczej zwanych martwymi), względnie linii (przerywników) rozdzielających wpisywane wyrazy. Zasada powyższa zapewnia estetykę zadania, ale poważnie ogranicza inwencję twórcy.

kolankowa krzyżówka

krzyżówka kolankowa - odmiana k., w której wyrazy odgadnięte na podstawie definicji wpisywane są do diagramu w sposób łamany, na wzór kolanek.

kołowa; kołówka krzyżówka

krzyżówka kołowa - 1. Kołówka - odmiana k., której diagram posiada kształt koła, a odgadywane wyrazy wpisywane są dośrodkowo oraz po obwodach kół tworzących diagram. 2. Odmiana k. o zwykłym (nie kolistym) diagramie, do którego wpisywane są wyrazy odczytywane kołowo z wyrazów odgadniętych na podstawie definicji. Wariant: k. kołowo-karuzelowa.

kołowo-karuzelowa krzyżówka

krzyżówka kołowo-karuzelowa - kombinacja k. kołowej i k. karuzelowej. Do zwykłego (nie kołowego) diagramu wpisywane są wyrazy odczytane kołowo lub karuzelowo z wyrazów odgadniętych na podstawie definicji.

kombinatka krzyżówka

krzyżówka kombinatka - odmiana k., w której zamiast definicji podano w kolejności alfabetycznej litery, z których wyrazy owe się składają. Po ułożeniu właściwego wyrazu wpisywany jest on do diagramu.

konsonantka krzyżówka

krzyżówka konsonantyczna, konsonantka - odmiana k., w której zamiast definicji podano w kolejności alfabetycznej wszystkie spółgłoski występujące w wyrazach przeznaczonych do umieszczenia w diagramie. Aby uzyskać te wyrazy, do podanych zestawów spółgłosek należy dodać samogłoski i utworzyć rzeczowniki pospolite w mianowniku liczby pojedynczej.

kreskowa; kreskówka krzyżówka

krzyżówka kreskowa, k. kreskówka, kreskówka - wariant k. zawierającej zamiast definicji zwroty lub zdania z opuszczonymi niektórymi literami, zastąpionymi przez kreski. Uzupełnione litery składają się na wyrazy przeznaczone do ulokowania w diagramie.

kwizowa krzyżówka

krzyżówka kwizowa - odmiana k. klasycznej, wymagająca wpisywania do diagramu haseł odgadywanych nie na podstawie definicji, ale odpowiednio sformułowanych pytań.

lipogramowa krzyżówka

krzyżówka lipogramowa - odmiana k., w której w wyrazach wpisywanych do diagramu, a czasami również w ich określeniach brakuje pewnej litery lub kilku wybranych przez autora liter. Dodatkowe zadanie polega na znalezieniu tych liter i ewentualnie na złożeniu z nich hasła-rozwiązania uzupełniającego. Kombinacja: k. lipotautogramowa.

logogryf

logogryf - rodzaj zadania, w którym nie krzyżujące się ze sobą wyrazy pomocnicze wpisuje się w diagram, a ich określone litery (w wyróżnionych kratkach) tworzą rozwiązanie.

lubelska krzyżówka

krzyżówka lubelska - odmiana k. polegająca na dwojakim wpisywaniu do diagramu wyrazów odgadywanych według definicji. W najpopularniejszych wariantach część wyrazów wpisuje się pionowo, część natomiast w sposób łamany: pierwszy człon wyrazu poziomo, drugi pionowo, przy czym trasę wpisu wyznaczają przerywane linie w diagramie. W niektórych k. l. połowa wyrazów wpisywana jest w sposób łamany zgodnie z regułą: człon początkowy - pionowo, człon końcowy - poziomo, natomiast druga połowa wyrazów, w myśl reguły odwrotnej (początek - poziomo, zakończenie - pionowo).

łamana krzyżówka

krzyżówka łamana, k. łamanka, łamaniec, łamanka - odmiana k., w której wyrazy odgadnięte na podstawie definicji wpisywane są do diagramu według wyznaczonych linii łamanych, część wyrazu pionowo, część poziomo albo odwrotnie, przy czym wyrazy te nie krzyżują się.

magiczna krzyżówka

krzyżówka magiczna - k. o symetrycznym diagramie oraz identycznych wyrazach poziomych i pionowych. Im dłuższe są wyrazy, z których zbudowano k. m., tym zadanie szaradziarsko atrakcyjniejsze. Niekiedy dodatkowym rozwiązaniem jest wyraz odczytany po przekątnej diagramu. Warianty: k. m. klasyczna, k. m. biała (kwadrat magiczny), k. m. mozaikowa.

metagramowa krzyżówka

krzyżówka metagramowa - Odmiana k. polegająca na wpisywaniu do diagramu metagramów - wyrazów uzyskanych przez zamianę jednej litery w wyrazach odgadywanych na podstawie definicji, np. bitwa - sitwa, 2. K., w której sens definicji zniekształcono poprzez zmianę jednej litery. Obowiązkiem rozwiązującego jest poprawienie błędu, po czym na podstawie prawidłowej już definicji odgadnięcie wyrazów przewidzianych do wpisania w diagram. Inne nazwy: k. z chochlikiem, k. psotka.

mozaikowa krzyżówka

krzyżówka mozaikowa - odmiana k. o diagramie z wszystkimi polami kwadratowymi podzielonymi przekątnymi na dwie trójkątne połówki. W każdym polu kwadratowym umieszczane są dwie litery (po jednej w trójkącie), przy czym ich wzajemny układ zależy od lewoskośnego albo prawoskośnego przebiegu przekątnej. Całe zadanie sprawia wrażenie mozaiki.

palindromowa krzyżówka; palindrom

krzyżówka palindromowa - odmiana k. polegająca na wpisywaniu do diagramu palindromów czyli wyrazów mających jednakowe brzmienie przy odczytywaniu wprost i wspak, np. anilina, potop, rotor, towot.

palindrom - wyraz, zdanie lub wiersz brzmiące tak samo przy czytaniu z lewej strony do prawej, jak i odwrotnie.

Przykłady

panoramiczna; panorama krzyżówka

krzyżówka panoramiczna - odmiana krzyżówki, w której definicje haseł umieszczane są na obrzeżach i polach martwych diagramu, natomiast pozycję i kierunek wpisywania wskazują strzałki. W wypadku ulokowania dwóch lub trzech definicji w jednym polu martwym rozdziela się to pole na części. Definicje słowne mogą zastępować rysunki, symbole, fotografie przedmiotów, zwierząt, roślin, ludzi. Zaletą k. panoramicznej jest łatwość odnajdowania miejsca wpisu haseł, wadą - konieczność używania wielu wyrazów krótkich.

pantropa

pantropa - zadanie szaradziarskie polegające na wpisywaniu kolejnych liter odgadniętych słów w pola połączone ze sobą linią

pętelkowa krzyżówka

krzyżówka pętelkowa - odmiana k., w której wpisywane do diagramu wyrazy niezależnie od powiązania z wyrazami sąsiednimi, krzyżują się same ze sobą w sposób łamany pętelkowo, czyli tak, że co najmniej jedna litera tego wyrazu nakłada się na drugą, identyczną. Przykładową trasę wpisywania wyznacza linia łamana przerywana, łącząca pola przeznaczone na litery pierwszego wyrazu.

plus-minus krzyżówka

krzyżówka „plus - minus” - odmiana k. polegająca na tym, że do każdego odgadniętego wyrazu należy dodać lub odjąć literę, a powstałe w ten sposób nowe słowo wpisać do diagramu.

psotka krzyżówka

krzyżówka „z chochlikiem”, k. psotka - wariant k. metagramowej zawierającej w definicjach haseł świadomie poczynione błędy drukarskie „chochliki”, które należy usunąć, aby znaleźć poprawne rozwiązania.

rebus

rebus - to łamigłówka pokrewna szaradzie składająca się z odpowiednio ułożonych rysunków, napisów i znaków. Rozwiązanie rebusu polega na odczytaniu zaszyfrowanego hasła. Podane w rebusie treści są zwykle niejednoznaczne, mające jedynie naprowadzić rozwiązującego na właściwe znaczenie. Duże i skomplikowane rebusy wymagają od rozwiązującego szerokiego zakresu wiedzy często z wielu niezwiązanych dziedzin. Zwykle dla ułatwienia podane są pierwsze litery wyrazów składających się na rozwiązanie.Ze znanych postaci historycznych rebusy układali Leonardo da Vinci, Botticelli, Rabelais, Voltaire, Twain.

retromagiczna krzyżówka

krzyżówka retromagiczna - odmiana k. magicznej, w której odgadywane wyrazy wpisywane są w 4 kierunkach: poczynając od lewego górnego pola diagramu 1) poziomo w prawo i 2) pionowo w dół; poczynając od dolnego prawego rogu diagramu 3) poziomo w lewo oraz 4) pionowo w górę.

rozeta krzyżówka

krzyżówka rozetowa, k. rozeta, k. łukowa, rozeta, rozetka - forma k. skonstruowanej na planie koła. Wyrazy odgadnięte na podstawie definicji wpisywane są do diagramu w kształcie stylizowanej róży - powstałej jako efekt przecinania się łuków w dwojaki sposób: dośrodkowo prawoskrętnie oraz dośrodkowo lewoskrętnie, czasami dodatkowo dośrodkowo wprost.

samosia krzyżówka

krzyżówka „samosia” - odmiana k. o diagramie ujawniającym wszystkie samogłoski (w postaci literowej, albo za pomocą kamuflujących je kropek, kresek, gwiazdek). Definicji wyrazów przeznaczonych do wpisania w diagram nie podano. Obowiązek samodzielnego odgadnięcia (wymyślenia) haseł oraz wpisania ich w odpowiednie miejsca diagramu spada na rozwiązującego.

schodkowa krzyżówka

krzyżówka schodkowa - Wyrazy odgadnięte na podstawie definicji wpisywane są do diagramu schodkowo wzdłuż osi pionowej, tak, by człon wyrazu poprzedniego nakładał się schodkowo na drugą część wyrazu następnego.

siedlecka krzyżówka

krzyżówka siedlecka - odmiana k. polegająca na wpisywaniu do diagramu części wyrazów poziomo, natomiast pozostałej części - zygzakowato: z góry na dół. Sposób wpisywania musi być precyzyjnie ujawniony w diagramie, w którym rzędy parzyste są przesunięte o pół pola w prawo lub w lewo względem rzędów nieparzystych.

skrętna krzyżówka

krzyżówka skrętna, k. skrętka, skrętka - odmiana k. o diagramie zbudowanym z pola układającego się w zawijasy, skręty, serpentyny.

słowo za słowo krzyżówka

krzyżówka równoznacznikowa, k. „słowo za słowo” - odmiana k. wymagająca wpisywania do diagramu równoznaczników jednowyrazowych definicji.

spiralna krzyżówka

krzyżówka spiralna, spiralokrzyżówka - odmiana k. o diagramie okrągłym, w którym wyrazy wpisywane są po linii spiralnej oraz dośrodkowo.

sudoku

sudoku – łamigłówka, której celem jest wypełnienie diagramu 9x9 w taki sposób, aby w każdym wierszu, w każdej kolumnie i w każdym dziewięciopolowym kwadracie 3x3 znalazło się po jednej cyfrze od 1 do 9.

swatka krzyżówka

krzyżówka swatka - wariant k. skojarzeniowej, w której początki określeń poszukiwanych wyrazów podano w sposób zwykły, natomiast ich dokończenia w kolejności alfabetycznej. Zadaniem rozwiązującego jest połączenie obu części definicji, odgadnięcie poszukiwanych wyrazów i wpisanie ich do diagramu.

syjamska krzyżówka

krzyżówka bliźniaki syjamskie, k. syjamska - wariant k. bliźniaczej z częściowo pokrywającymi się diagramami.

sylabowa krzyżówka

krzyżówka sylabowa - odmiana k. polegająca na wstawianiu w pola diagramu sylab tworzących poszukiwane wyrazy.

synteza krzyżówka

krzyżówka syntetyczna, k. synteza, synteza krzyżówki, synteza, k. do ułożenia - zadanie polegające nie na rozwiązaniu k., ale na jej ułożeniu. Do diagramu należy wpisać wyrazy: 1. Wymienione, 2. Utworzone z par podanych wyrazów, 3. Utworzone z zestawów liter, 4. Utworzone z liter wyrazu - bazy, itp. Wyrazy przeznaczone do wpisywania mogą być uporządkowane alfabetycznie dla każdego kierunku wpisywania (poziomo, pionowo) albo wymienione alfabetycznie bez określenia kierunku wpisu. Mogą być również ułożone w grupy według ilości liter bez podania kierunku wpisywania. W wariancie trudniejszym ujawniane jest położenie niektórych liter i niektórych martwych pól w diagramie. Resztę czarnych pól lokalizuje rozwiązujący, po czym umieszcza w diagramie podane wyrazy, tak, aby powstała krzyżówka. Często dodatkowym rozwiązaniem bywa slogan, aforyzm, cytat. Pochodną k. syntetycznej jest k. premiowana (k. wartościowana), w której za użycie w wyrazach wpisywanych do diagramu określonych liter uzyskuje się premie punktowe. Zadaniem rozwiązującego jest uzyskanie maksymalnej ilości punktów.

szarada

szarada – zagadka w formie wiersza, w którym w różny sposób zostało zaszyfrowane jakieś zdanie lub wyraz. W szaradzie zwykłej sylaby zaszyfrowanego tekstu są oznaczone kolejno liczbami. Także synonim wszelkich rozrywek umysłowych.

szkotka krzyżówka

krzyżówka przedłużana, szkotka - odmiana k. rozwiązywanej dwuetapowo. Wyrazy odgadnięte na podstawie definicji należy przedłużyć przez dodanie na początku lub końcu jednej albo kilku liter. Metodę wydłużania wyrazów (samogłoskami, spółgłoskami, sylabami, przedrostkami, przyrostkami, wrostkami lub według innej zasady - kombinacji literowej), określa autor.

szyfr krzyżówka

krzyżówka szyfr, szyfrokrzyżówka - udoskonalona forma k. szyfrowanej, w której wszystkie białe pola diagramu posiadają oznaczenia cyfrowe, a zaszyfrowane rozwiązanie (myśl, cytat, slogan), zawiera tyle liter, ile jest pól diagramu. Zadanie ambitne, trudne do skomponowania.

szyfrogram

szyfrogram - to rodzaj zadania, w którym z wszystkich liter wyrazów pomocniczych, przeniesionych do specjalnej tabelki, powstaje rozwiązanie.

tautogramowa krzyżówka

krzyżówka tautogramowa - wszystkie wpisywane do diagramu wyrazy zaczynają się od tej samej litery.

tematyczna krzyżówka

krzyżówka tematyczna, k. jednotematyczna, k. monotematyczna - odmiana k., w której wszystkie lub większość definicji oraz odgadywanych na ich podstawie haseł dotyczy wybranej dziedziny wiedzy. Najczęściej spotykane krzyżówki tematyczne: antyczna, botaniczna, chemiczna, filmowa, geograficzna, historyczna, literacka, medyczna, muzyczna, polityczna, sportowa, zoologiczna.

ukośnikowa; ukośnik krzyżówka

uzupełniana; uzupełnianka krzyżówka

krzyżówka uzupełniana, k. uzupełnianka, uzupełnianka - 1. Odmiana k., w której przed każdym wyrazem odgadniętym na podstawie definicji należy umieścić pewną (wskazaną w nawiasie) ilość liter, po to, by bez przestawiania ich powstały nowe wyrazy, przeznaczone do umieszczenia w diagramie, 2. Odmiana k. z definicjami w formie szczątkowej, w postaci zestawów wyrazów bez początków i końcówek. Rozwiązujący najpierw uzupełnia definicje, potem odgaduje zdefiniowane hasła.

wężówka krzyżówka

krzyżówka wąż, wąż, k. wężówka, wężówka - wariant k. anastrofowej, w której część wyrazów wpisywana jest do diagramu ciągiem - zachodzące na siebie jedną lub dwiema literami - w następujących po sobie kolumnach: pionowo w dół i pionowo do góry (wężowato), natomiast druga część wyrazów pionowo z góry na dół, pokrywając się z członami haseł już wpisanych. W innym wariancie część wyrazów wpisywana jest wężykowato w poziomie, od strony lewej diagramu do prawej i odwrotnie, natomiast druga część wyrazów w pionie albo w poziomie. Ideałem w zadaniu tego rodzaju jest wężykowate połączenie wyrazów tak w poziomie, jak i w pionie. Istnieje wariant k. w. dwuliterowej: biwężokrzyżówka.

wiązana krzyżówka

krzyżówka wiązana - wariant k. anastrofowej, w której ostatnia litera wyrazu, wpisywanego poziomo albo pionowo (nie wężowato) jest zarazem pierwszą literą wyrazu następnego.

wielokierunkowa krzyżówka

krzyżówka różnokierunkowa, k. wielokierunkowa - ogólna nazwa krzyżówek , w których wyrazy odgadywane na podstawie definicji wpisywane są do diagramu w wielu: trzech, czterech kierunkach.

wirówka, wirokrzyżówka

krzyżówka wirowa, wirówka, wirokrzyżówka - najpopularniejszy po krzyżówce i zbliżone do niej typem zadanie diagramowe. Wyrazy odgadnięte na podstawie definicji tekstowych albo rysunkowych wpisywane są do diagramu wirowo, wokół zaznaczonych pól. Kierunek wpisu zegarowy, przeciwny do zegarowego albo mieszany, przy czym może on być: a) podany lub b) ustalony samodzielnie przez rozwiązującego. Dodatkowe rozwiązanie może stanowić tekst odczytany z zaznaczonych albo ponumerowanych pól. Wszystkie odmiany k. wirowej mogą występować pod postacią zadania szyfru. Najczęściej spotykane odmiany: wirówka klasyczna, wirówka panoramiczna, wirówka paragramowa (bielska), wirówka rysunkowa (obrazkowa), wirówka homonimowa, wirówka synonimowa, wirówka anastrofowa, wirówka anagramowa, wirówka szyfr, wirówka syntetyczna, wirówka syntetyczna z szyfrem, wirówka tautogramowa, wirówka tautonimowa, wirówka jolka, wirówka karuzelowa, wirówka kamuflażowa, wirówka podwójna.

włocławska; bitautogramowa krzyżówka

krzyżówka bitautogramowa, k. włocławska - k. polegająca na umieszczeniu w diagramie haseł zaczynający i kończący się taką samą literą, np. rezonator, karnak, radar, alka, baobab.

wykreślanka

wykreślanka - rodzaj zabawy słownej, polegającej na odnajdywaniu i wykreślaniu ukrytych w diagramach słów, które najczęściej podano obok bloku z literami. Wyrazy można odczytywać w kolumnach, wierszach i po skosach, a także wspak. Najczęściej pozostałe litery, czytane w kolejności występowania rzędami, tworzą rozwiązanie.

z hasłem krzyżówka

krzyżówka z hasłem - k., której rozwiązaniem jest hasło (myśl, cytat, sentencja, slogan itp.), uzyskane po kolejnym odczytaniu liter wpisanych w pola diagramu oznakowane graficznie, albo po uporządkowaniu liter z pól ponumerowanych.

z przymrużeniem oka krzyżówka

krzyżówka „z przymrużeniem oka” - odmiana k. o określeniach haseł sformułowanych w sposób żartobliwy, humorystyczny, opartych na grze słów, anagramach, ciekawostkach lingwistycznych. Inne nazwy: k. żartobliwa, k. wesołka, k. „na wesoło”, k. figlarka, k. zezem, k. zezula, zezula, k. z uśmiechem, k. pół żartem-pół serio.

Polecamy miesięcznik „Krzyżówki z przymrużeniem oka” wydawany przez Agencję Wydawniczą „Technopol” www.technopol.pl

z suflerem krzyżówka

krzyżówka sufler, k. suflerka, k. „z suflerem” - odmiana k., w której odgadywane hasła zaczynają się od litery poprzedzającej definicję względnie od litery zapoczątkowującej definicję.

zwyczajna krzyżówka

krzyżówka zwyczajna - postać k. różniąca się od k. klasycznej niesymetrycznym rozmieszczeniem pól białych i czarnych diagramu.